Op zondag 5 november werd in Synagoge Groningen de Kristallnacht herdacht. Honderdvijftig mensen kwamen deze middag samen om de pogrom van 9 november 1938 te herdenken. "Steeds weer zal de vraag zijn: hoe herdenken we? Heeft het zin een pogrom van 85 jaar geleden te herdenken terwijl de wereld in brand staat?" Deze vragen stelde Manja Pach tijdens de lezing die zij verzorgde. Het antwoord volgde in een indrukwekkende toespraak. Een terugblik op de Kristallnachtherdenking in Groningen
Foto's: Manja Pach (links), Nigun met Carla en Marjolijn (midden), presentator Geert Pruiksma met de jonge dichters (rechts). Onderaan deze pagina is de hele herdenking terug te zien.
"Hoe herdenk je? Moet het een geschiedenisles zijn? Een politiek statement? Een moment van bezinning en inkeer? En hoe bewaar je de balans tussen al deze elementen?". Met deze vragen ving Manja Pach haar lezing aan. "En toch ondanks alle vragen en tegenstrijdigheden zeg ik: her-denking, het steeds opnieuw denken en spreken over wat er voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Joden gebeurde, blijft nodig. Niet in de laatste plaats om ook de problemen van vandaag beter te begrijpen. Het biedt een moment van stilstaan, van luisteren naar de verhalen uit het verleden en - ondanks alles - dromen over een betere toekomst."
In de lezing ging Pach ook nadrukkelijk in op haar eigen familiegeschiedenis. Haar vader, Werner Stertzenbach, vluchtte in 1933 uit nazi-Duitsland. Zijn ouders woonden toen nog in het Duitse Essen en waren daar getuige van de Kristallnacht, enkele jaren later werden ze in Sobibór vermoord. Manja werd in 1945 geboren tussen zoals ze zelf zei 'de brokstukken van een joodse familie'.
"Op 4 mei 1971 besloot ik vanuit Groningen naar die plek [Westerbork] te gaan om de herdenking daar mee te maken. Om 8 uur ’s avonds stond ik bij het monument van Ralph Prins. Er waren maar een paar mensen, er was geen spreker, geen programma. Terwijl we daar stonden en elk voor zich zijn eigen herdenking voltrok, werd elders op het terrein gewerkt. Slopers waren bezig de barakken af te breken en op te ruimen." Kort daarop nam ze het initiatief om tot een herinneringscentrum te komen in Westerbork. In 1983 werd het geopend. Vele jaren later was ze samen met haar echtgenoot Frits betrokken bij de totstandkoming van het Etty Hillesum Centrum in Deventer en later bij de redding van de Dierense Sjoel.
In haar lezing verwoordde Manja Pach hoe ook zij zichzelf telkens weer de vraag stelt waarom het belangrijk is om stil te staan bij onze geschiedenis, zelfs wanneer het er op lijkt alsof het nooit beter wordt. "Ik kan het wonder niet laten gebeuren, maar ik ben dan ook geen roemrijke rebbe en zelfs geen leerling van één van hen. Maar ik heb het verhaal verteld – ik hoop dat dat voor vandaag genoeg is."
Poëzie en muziek
Ook dit jaar deden leerlingen van het H.N. Werkman Stadslyceum mee aan een project rondom het thema Kristallnachtherdenking. Samen met poëzie-docent Kasper Peters maakten ze gedichten over de pogromnacht. Deze gedichten werden in een workshop met het GRID-Grafisch Museum afgedrukt en waren een week lang in Synagoge Groningen te zien. Drie leerlingen droegen hun gedicht voor tijdens de herdenkingsbijeenkomst.
Noa van den Berg en Amalia Houri verzorgden twee muzikale bijdragen. Voor Noa extra bijzonder, want enkele maanden eerder was ze eveneens in Synagoge Groningen, omdat op 7 mei jongstleden de stolpersteine voor haar overgrootouders werden onthuld. Net als Noa, studeert ook Amalia Houri aan het ArtEZ Conservatorium in Zwolle. Samen en solo leverden deze jonge musici een bijzondere bijdrage aan het programma. Traditiegetrouw sloten accordeonist Carla da Silva en violist Marjolijn Mellema de herdenkingsbijeenkomst af met een nigun, een vocaal, repetitief lied uit de joodse traditie.
De herdenkingsbijeenkomst is in zes opeenvolgende video's te zien.
Opnames met dank aan Di Colore.
Σχόλια