Op 29 november is het exact 40 jaar geleden dat Synagoge Groningen is her-ingewijd. Op deze zondag in 1981 kwamen enkele honderden mensen samen in de gerestaureerde synagoge aan de Folkingestraat in Groningen vanwege de her-inwijdingsdienst. De gevoelens waren gemengd. Veertig jaar later kijken we terug.

Van wasserette naar monument

In 1906 werd de Groningse synagoge ingewijd door opperrabbijn Eleazer Hamburg. Van de bijna 3000 joodse Groningers, keerden er na de bevrijding van Groningen amper 200 terug naar de stad. Zo moest in het najaar van 1945 het moeilijke besluit worden genomen om het gebouw te verkopen. De kleine joodse gemeenschap maakte vanaf dat moment gebruik van de jeugdsjoel in de Folkingedwarsstraat. De voormalige synagoge aan de Folkingestraat werd vanaf de jaren ’50 tot begin jaren ’70 gebruikt als wasserij en ververij. Nadat dit bedrijf begin jaren ’70 haar activiteiten in de synagoge staakte, bleek het gebouw in een beroerde conditie.

Sloop leek voor velen een goede en eenvoudige oplossing om van het bouwvallige pand af te komen. Toen kwam een jonge joodse vrouw in actie: Lenny Wolgen-Salomons. Wolgen richtte met een aantal gelijkgezinden de Stichting Folkingestraat Synagoge op, met als doel de synagoge van de sloophamer te redden. “Lenny was een drijvende kracht, emotioneel erg betrokken. Ze belde, schreef brieven, en opende wegen. Dankzij haar eigenzinnigheid en doordrijven, en door Fokko [haar man] die het overzicht hield, is het allemaal gelukt.”; aldus architectuurhistoricus Ed Taverne. Vanaf 1977 kreeg Wolgen ook steun van de bekende priester-politicus Herman Verbeek, die ruim 20 jaar lang actief zou blijven voor de synagoge. Met slechts één stem meerderheid in de gemeenteraad, werd uiteindelijk besloten tot het behoud van de synagoge. De restauratie kon beginnen.

Een eervolle klus

Aanvankelijk waren de leden en het bestuur van de Joodse Gemeente Groningen niet erg enthousiast over een terugkeer naar de Folkingestraat. Het grote gebouw zou immers op pijnlijke wijze benadrukken hoe zwaar de gemeenschap door de Shoah was getroffen. Onder leiding van voorzitter Manuel Menco en zijn vrouw Stelly, werd besloten om toch terug te keren naar de historische locatie, waar men al sinds de 18e eeuw samen kwam. Vanaf 1976 werd actief gewerkt aan het behoud en de restauratie van de synagoge. Architect Fred Dubbeling en bouwkundige Berend Raangs waren nauw betrokken bij de vele werkzaamheden. Terugkijkend op deze periode, beschouwen ze het als een hele eer dat zij deze klus op zich mochten nemen. “Als ik terugkijk denk ik, dat je deze kans hebt gekregen om dit te mogen doen, erg bijzonder is. Je legt je creativiteit aan de kant, en toont respect voor het gebouw. Je draagt bij aan het monument, met als doel om het door te geven.”; aldus Dubbeling. Manuel Menco bracht Dubbeling in contact met industrial-designer Piet Cohen, met het verzoek aan Cohen om een nieuw interieur voor de synagoge te ontwerpen. “We zeiden tegen elkaar, we gaan iets moois maken.” Piet Cohen kwam op het idee om de synagoge te verdelen in een culturele en een gewijde ruimte. Het zeer stijlvolle, maar ook praktische interieur van de sjoel wordt nog steeds naar aller tevredenheid gebruikt.

Gevoel van gemis

Op zondag 29 november 1981 vond de plechtige her-inwijding plaats. “Het is voor ons geen feestdag, wel een belangrijke gebeurtenis, maar we blijven een gevoel van gemis houden.”; sprak voorzitter Menco. Ook rabbijn Jacobs (de huidige opperrabbijn) die de her-inwijdingsdienst mocht begeleiden, benadrukte dit gevoel van gemis. “De heropening van deze synagoge in Groningen is mooi, maar het was zoveel mooier geweest als de Joodse Gemeente nog de 3000 leden had gehad, die er waren toen de sjoel dicht ging in het begin van de Tweede Wereldoorlog.” Onder de vele aanwezigen bevonden zich ook Henk Vonhoff, de commissaris van de koningin in Groningen en burgemeester Harm Buiter. Vanuit Amsterdam was de bekende prof. dr. Hans Bloemendal overgekomen om als voorzanger de dienst te begeleiden. Ook vele oud-gemeenteleden waren voor deze gelegenheid overgekomen naar Groningen. Velen keken met gemengde gevoelens naar de Synagoge. De in de Folkingestraat geboren Elie Aron Cohen was een groot voorstander van de her-inwijding, maar, zo schreef hij: “het wordt nooit meer zoals het was”.

Plaats van samenkomst

Sinds 29 november 1981 is de synagoge weer de plaats van samenkomst van de Joodse Gemeente Groningen. Vanaf dat moment heeft de Stichting Folkingestraat Synagoge invulling gegeven aan de publieksfunctie van de synagoge. Het bijzondere verhaal van het jodendom en specifiek van de joodse gemeenschappen in de provincie Groningen, is 40 jaar na de her-inwijding in onze fonkelnieuwe permanente expositie te zien, te horen en te beleven!

Foto's: Collectie Synagoge Groningen / Fotograaf (29-11-1981): Frank Straatemeier.

Met dank aan: Wout van Bekkum, Piet Cohen, Fred Dubbeling, Bertien Minco, Berend Raangs, Frank Straatemeier, Ed Taverne en Fokko Wolgen voor het delen van hun herinneringen. En speciale dank aan Lieve Broekema, stagiair Synagoge Groningen, voor het door haar verrichte onderzoek naar de restauratie en her-inwijding van Synagoge Groningen.